Omgaan met meertaligheid: aanpak

Verschillende categorieën in de aanpak

Verschillende categorieën in de aanpak

Hoe werk je een talenbeleid op school uit?

Hoe werk je een talenbeleid op school uit?

Taal op de speelplaats

Taal op de speelplaats

Verschillende categorieën in de aanpak

De groep leerlingen die thuis een andere taal spreekt dan het Nederlands neemt almaar toe. Veel scholen zijn op zoek naar een goede aanpak om hiermee om te gaan. Die aanpakken zijn heel verschillend. Welke aanpak bij jouw school past, kom je te weten door je schoolprofiel te maken

Aanpakken kun je grofweg in vier categorieën indelen:

  1. Verbieden
  2. Tolereren 
  3. Waarderen
  4. Inzetten

Een poster met de 4 categorieën kan je hier downloaden. De categorieën zijn gebaseerd op ‘continuüm van een groeiproces’ van Metrotaal

Zoek passende activiteiten bij de verschillende categorieën. 

Categorie 1. Verbieden

De school hamert op de boodschap 'enkel Nederlands' op school, in de klas en tijdens de speeltijd.

Je ziet soms een banner met ‘Hier spreekt men Nederlands’ of ‘In het belang van uw kind spreken wij hier Nederlands. U toch ook?’ De leerkrachten willen de leerlingen onderdompelen in een taalbad en weren alle andere talen. Ze veronderstellen dat de leerlingen zo sneller de doeltaal oppikken. Impliciet veroordelen ze hiermee, vaak ongewild, de taal en de identiteit van de leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat dit nadelige gevolgen heeft voor de tweedetaalverwerving.

Terug naar boven

Verbieden tekstballon
© VGC

Categorie 2. Tolereren

De school laat op informele momenten andere talen toe op school. 

De leerkrachten laten op de speelplaats alle talen toe en ze verbieden nooit expliciet andere talen dan het Nederlands. Er gaat wel eens aandacht naar de talige diversiteit op school tijdens projectweken of tussendoor.

Zoek activiteiten voor in de klas en op school die aansluiten bij de categorie 'tolereren'.

Terug naar boven

Tolereren tekstballon
© VGC

Categorie 3. Waarderen

De school waardeert expliciet de talige diversiteit en maakt die ook zichtbaar.

Er hangt een meertalige welkomstposter, op schoolfeesten zijn er anderstalige menukaarten, ouders komen voorlezen in de thuistaal… Leerkrachten maken dus tijdens de lessen bewust ruimte om de talige diversiteit te bespreken. Ze erkennen de meertaligheid van de leerlingen en zien het als een verrijking. Ze laten de leerlingen kennismaken met verschillende talen en taalvariëteiten. Het welbevinden van de leerlingen staat hierbij centraal.

Zoek activiteiten voor in de klas en op school die aansluiten bij de categorie 'waarderen'.

Terug naar boven

Waarderen tekstballon
© VGC

Categorie 4. Inzetten

De school maakt gebruik van het hele taalrepertoire van de leerlingen als hefboom voor het leren.

In de klas hoor je bij momenten verschillende talen, bijvoorbeeld:

  • De leerlingen mogen hun thuistalen gebruiken tijdens het uitvoeren van opdrachten of groepswerk.
  • Ze mogen elkaar ondersteunen door eens een snelle vertaling te geven.
  • Ze bereiden even voor in de thuistaal.
  • Ze gebruiken vertaalwoordenboeken.

Hiervoor worden de nodige afspraken gemaakt. Het taalgebruik is dus niet volledig vrij. Het Nederlands blijft de doeltaal.

Zoek activiteiten voor in de klas en op school die aansluiten bij de categorie 'inzetten'.

Terug naar boven

Tekstballon inzetten
© VGC

En bij jou op school? 

Welke aanpak het meest geschikt is voor een school hangt af van het team en de context van de school.

De eerste aanpak, het expliciete verbieden van andere talen dan het Nederlands, heeft meestal een averechts effect op het verwerven ervan. Die aanpak moeten scholen dus vermijden door ervoor te zorgen dat alle teamleden voldoende kennis hebben. Ze moeten weten hoe taalverwerving werkt en welke factoren daarin een positieve en welke een negatieve rol spelen.

De andere aanpakken dragen allemaal bij tot het verwerven van het Nederlands. Er zijn heel wat factoren die bepalen welke aanpak voor de leerkrachten comfortabel is. Leerkrachten worstelen soms met gevoelens van controleverlies als ze zelf niet begrijpen wat hun leerlingen onderling zeggen. Of ze zijn bang voor kliekjesvorming. Voor scholen is het omgaan met de talige diversiteit een proces waarin ze langzaam groeien. Leerkrachten ondervinden het best zelf dat de thuistalen een plaats geven voordelen heeft:

  • door talensensibiliserende activiteiten uit te proberen,
  • door voorbeelden van collega’s te zien,
  • door te ondervinden dat gezichtjes gaan stralen als mama in de thuistaal komt voorlezen in de klas …

Het belangrijkste is dat je als team aan één zeel trekt en dezelfde boodschap uitdraagt.

Neem de activiteiten  door voor meer ideeën of laat je inspireren door Brusselse scholen.

Terug naar boven

© VGC - fotograaf Julie Landrieu

Hoe werk je een talenbeleid op school uit?

Scholen ondervinden veel veranderingen, onder meer in de samenstelling van de schoolpopulatie. In de meeste scholen neemt de diversiteit sterk toe. Hierdoor verandert ook het talige repertoire van de leerlingen. Dit vergt een aangepaste aanpak die de school vastlegt in het talenbeleid. Met een gedragen talenbeleid, versterkt de school de taalvaardigheid van alle leerlingen.

Een gedragen talenbeleid, verkrijg je enkel als de neuzen van de teamleden in dezelfde richting staan. Een eerste stap om dat te bereiken, is door in kaart te brengen hoe het schoolteam over de talige diversiteit denkt en ermee omspringt. Met de online tool ‘Omgaan met talige diversiteit op school’ kan de school een schoolprofiel opstellen. Dat vormt dan het uitgangspunt om een visie uit te werken, waar het hele team achterstaat. Bekijk hier een leidraad  om dit schoolprofiel met je team te bespreken.

© VGC

Een talenbeleid is niet statisch, maar voortdurend in verandering. Kotter beschreef acht noodzakelijke stappen in elk veranderproces, namelijk:

  1. Bepaal de nood: vertrek vanuit de behoefte aan een duidelijk talenbeleid
  2. Stel een gidsteam samen: maak een groep uit de hele breedte van de school die er zijn schouders onder zet
  3. Ontwikkel een visie en een plan: stel vanuit een begrijpelijke visie een concreet plan op
  4. Deel de visie: communiceer wat het talenbeleid inhoudt en wat dat betekent voor iedereen op school
  5. Creëer een draagvlak: zoek uit wie kan helpen het talenbeleid te doen leven
  6. Realiseer op korte termijn successen: werk aan haalbare succeservaringen en maak die zichtbaar
  7. Evalueer en ga door: zet in op de succesvolle acties en schaaf bij waar nodig
  8. Zet vast en veranker: zorg dat duidelijk vastligt hoe het team omgaat met talen en ga voortdurend na of dat voor alle betrokkenen duidelijk is

Met behulp van de fiche ‘analyse van het veranderproces op school’, kun je nagaan welke veranderstappen de school al voldoende en met resultaat zette en welke veranderstappen nog bijkomende inspanningen vragen.

Als je bepaalde stappen in het veranderproces overslaat of te snel behandelt, leidt dit tot weerstand, frustratie, angst...in het schoolteam. Dit belemmert uiteraard een gedragen aanpak. Knoster ontwikkelde een verandermodel dat zicht geeft op mogelijke tekortkomingen in het veranderproces. Op basis van gevoelens en gedragingen die je in het team ziet, zie je welke inspanningen er nog nodig zijn.

De werkpunten komen aan de oppervlakte door de analyse van Kotter naast het model van Knoster te leggen. Je ziet dan in welke stappen er nog elementen ontbreken. Moet de school de nood tastbaar maken? Is er een gidsteam? Werd er een plan opgesteld? Werd dat plan duidelijk gecommuniceerd aan het hele team? Is er een draagvlak voor de acties? Werden er voldoende acties opgezet om succes te ervaren en er vaart in te brengen?  Werden de acties geëvalueerd en werd vastgezet waar het team achterstaat? De kleuren in het document ‘de analyse van het veranderproces’ geven aanwijzingen over welke stappen de school verder kan aanpakken.

Terug naar boven

Taal op de speelplaats

Leerlingen leren niet alleen taal in de klas. De speelplaats is de ideale plek om ook spelenderwijs taal te leren. In spontaan spel en spontane gesprekken ontwikkelen kinderen en jongeren al doende hun taalvaardigheid in interactie met leeftijdsgenoten. Daarnaast is de speelplaats de plek bij uitstek voor de leerlingen om te ontspannen. Beide elementen doen er toe om evenwichtig met talen om te gaan op de meertalige speelplaats.

Leerlingen ontspannen tussen de lessen door op de speelplaats. In een positief en veilig klimaat, komt de meertalige identiteit van de leerlingen spontaan tot uiting. Het doet hen goed om buiten de klas met vrienden te spreken in hun thuistaal. De thuistaal is vaak nauw verweven met hun identiteit. Dat merk je bijvoorbeeld bij conflicten. Tijdens ruzies schakelen leerlingen meestal vanzelf over op hun thuistaal.

Brussel Vol Taal - Speelplaats
© VGC - fotograaf Elke Van den Ende

Daarnaast biedt de speelplaats kansen om het Nederlands ook een ludiekere rol te geven in het schoolleven van de kinderen. Zo doen ze ervaringen op met Nederlands in nieuwe gebruikscontexten en verstevigen en verdiepen ze hun taalvaardigheid Nederlands. De speelplaats kan een oefenplek voor het Nederlands zijn, al gaat dat niet vanzelf.

Binnen een talenbeleid is het niet alleen belangrijk om na te denken over welke talen er binnen de klasmuren gesproken worden, maar ook over de talen die de leerlingen buiten de klas gebruiken.

Meer weten of enkele voorbeelden bekijken? Bekijk daarvoor deze activiteitenfiches:

Brussel Vol Taal
© VGC - fotograaf Elke Van den Ende

Nederlands stimuleren op de speelplaats

Motivatie om een taal te leren is één van de belangrijkste factoren die bepaalt óf en hoe goed je een taal leert. Die motivatie is sterk verbonden met de waarde die je aan de taal hecht. Kun je de taal in je omgeving gebruiken? Heeft de taal ook een sociale waarde? Vinden vrienden of familie het leuk om met jou die taal te spreken? Hoe meer je ervaart dat een taal voor jezelf waardevol is, hoe meer je je ervoor wil inzetten. Daarom is nodig dat het Nederlands een positief gevoel oproept bij de leerlingen. Dit kan enkel als leerlingen Nederlands niet alleen in leercontexten gebruiken, maar ook in plezierige omstandigheden.

In deze inspiratiebundel voor de basisschool en voor de secundaire school vind je ideeën over hoe je leerlingen kunt stimuleren om ook Nederlands op de speelplaats te gebruiken.

Terug naar boven

Brussel Vol Taal
© VGC - fotograaf Elke Van den Ende

Bronnen

Terug naar boven