Er is niet één Brussel
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een lappendeken van verschillende besturen, overheden en gemeenschappen. Het bestaat uit 19 gemeentes, heeft verschillende politiezones en gewestelijke instellingen voor de gewestbevoegdheden. Daarnaast is het Gewest officieel tweetalig en heeft elke taalgemeenschap een eigen beleid voor gemeenschapsbevoegdheden zoals cultuur, onderwijs en gezondheidszorg.
Brussel is bovendien het centrum van Europa. De aanwezigheid van de internationale instellingen en inwoners geeft Brussel een sterk kosmopolitische uitstraling. Dit zorgt voor grote verschillen binnen Brussel op allerlei gebieden: welke taalgemeenschappen aanwezig zijn, hoe de sociaal-economische situatie is... Dit verschilt van buurt tot buurt.
Wat betekent dit voor scholen? De locatie van een school in Brussel bepaalt in sterke mate de context van die school. Een school in het zuiden van de stad is bijvoorbeeld niet te vergelijken met een school in het centrum.
Brussel: rijke stad, arme stad
Ongeveer een derde van de Brusselaars moet rondkomen met een inkomen onder de armoederisicogrens. De globale cijfers voor het Brussels Gewest verbergen daarbij belangrijke sociaal-ruimtelijke ongelijkheden. Er zijn grote verschillen tussen de Brusselse gemeenten en wijken. Zo varieert de werkloosheidsgraad bijvoorbeeld sterk tussen de Brusselse gemeenten. Sinds enkele decennia, wonen personen in armoede of bestaansonzekerheid vooral in de ‘arme sikkel’. Dit is de zone die een cirkel vormt ten westen van het stadscentrum.
Dat er veel armoede is in Brussel heeft ook zijn weerslag op de taalverwerving van veel Brusselse jongeren. Uit onderzoek blijkt dat kinderen uit kansarme gezinnen gemakkelijk een taalachterstand oplopen, los van de talen die ze spreken. Dat komt doordat ze opgroeien in een omgeving met veel stress, minder stimulansen, geen goede voeding, moeilijke toegang tot de gezondheidszorg… Dat heeft negatieve gevolgen voor de algemene ontwikkeling van een kind en zeker ook voor de taalontwikkeling.
Meer info?
- Het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad publiceerde in 2019 opnieuw een Welzijnsbarometer met actuele gegevens over armoede in het Brusselse Gewest.
- Onderzoek aan de UAntwerpen wijst uit dat kinderen uit een gezin in armoede al op hun eerste verjaardag een taalachterstand kunnen hebben. Meer informatie vind je op de blog Armoede en Sociale Uitsluiting.
Brussel als multiculturele en meertalige stad: taalbarometeronderzoek
Brussel is bij wet tweetalig: Frans en Nederlands zijn er officiële de talen. Betekent dit dat iedereen die talen ook spreekt? Verre van. Internationale migratie maakt van Brussel steeds meer een multiculturele en meertalige stad.
Sinds 2001 voert de BRIO-onderzoeksgroep het taalbarometeronderzoek (TB) uit. De taalbarometer brengt het taalgebruik in Brussel op een wetenschappelijke en genuanceerde manier in kaart. Elke vijf à zes jaar is er een nieuw taalbarometeronderzoek. Het geeft inzicht in het taalgebruik en de taalverschuivingen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Sinds de eerste afname is de Brusselse bevolking met ongeveer een vijfde toegenomen. Tussen de eerste TB en de vierde editie van 2018 kwamen zo’n 1,9 miljoen mensen uit het buitenland al dan niet tijdelijk in Brussel wonen. Ook vertrokken er ongeveer 950.000 mensen naar het buitenland. Dit sterke bevolkingsverloop heeft uiteraard gevolgen voor het taalgebruik. Het profiel van de inwoners, hun leeftijd en hoe ze taal binnen generaties doorgeven, bepaalt mee hoe het taalgebruik evolueert. Toch is de rol van migratie niet helemaal duidelijk in de relatie tussen het taalgebruik en de maatschappelijke context.
Uit de vierde afname van de taalbarometer blijkt dat de complexiteit van het Brusselse taalbeeld niet in eenvoudige lineaire evoluties te vatten is.
Enkele opvallende bevindingen uit TB4, het laatste taalbarometeronderzoek van 2018:
- De acht best gekende talen zijn Frans, Engels, Nederlands, Arabisch, Spaans, Italiaans, Duits en Portugees.
- Door het vrij verkeer van personen binnen de EU verdwenen het Turks en het Berbers uit de top 10 en stegen het Roemeens, het Bulgaars en het Pools op de ranglijst.
- Frans blijft bij uitstek de meest gesproken taal in Brussel. 87% van de deelnemers aan het onderzoek geven aan Frans goed tot uitstekend te spreken.
- De kennis van het Nederlands is tegenover de eerste meting ongeveer gehalveerd. Het Nederlands is niet langer de tweede best gekende taal.
- Engels heeft zich op de tweede positie van best gekende taal in Brussel genesteld.
- Verminderde taalkennis betekent niet automatisch dat Brusselaars andere talen dan het Frans minder gebruiken. Zo gaan ze steeds meer talen mengen en maken ze gebruik van de passieve kennis van de gesprekspartner. Het stijgende belang van de sociale media en de transnationale contacten versterken deze pragmatische aanpak.
Meer info?
Het volledige rapport vind je op de website van BRIO-Brussel (Het Brussels Informatie-, Documentatie- en Onderzoekscentrum). De meest opvallende bevindingen staan heel overzichtelijk beschreven in enkele aparte fiches:
- BRIO-taalbarometer 4: Meertaligheid als opdracht. Een analyse van de Brusselse taalsituatie op basis van taalbarometer 4
- BRIO-taalbarometer 4: De talen van Brussel
- BRIO-taalbarometer 4: Het Nederlands als officiële taal
- BRIO-taalbarometer 4: Het Nederlands als thuistaal
- BRIO-taalbarometer 4: Omgaan met meertaligheid